ANTALYA’DA ABDALLIK, BEKTÂŞÎLİK VE ALEVÎLİK
(Yazı dizimizin konusu; Antalya Elmalı ve Finike’de türbeleri bulunan ve son dönemde Bektâşî/Alevî oldukları iddiası galat-ı meşhur hâline gelen Abdal Musa, Kaygusuz Abdal ve Kâfi Baba’nın kendilerine ait olan veya kendi yazdıkları eserlerden hayatları ve tasavvufî görüşleriyle Bektâşî/Alevî olup olmadıkları konusunun açıklığa kavuşturulması üzerine olacaktır.)
Kaygusuz Abdal’ın Eserleri
Abdal Mûsâ’nın 40 yıl hizmetinde bulunmuş ve kendisinden icâzet alarak halifesi olan Kaygusuz Abdal, manzum ve mensur şu âna kadar tespit edilen on beş eser kaleme almıştır. Toplum üzerindeki derin etkileri hâlâ aynı canlılığı ile devam eden bu mübârek zâtları kendi yazdıkları eserler üzerinden tanımak ve tanıtmak en doğru yoldur. Günümüze “Velâyetnâme” dışında herhangi bir yazılı bilgi ulaşmayan Abdal Mûsâ’yı da gerçek anlamda tanımak, talebesi, müridi ve halifesi olan Kaygusuz Abdal’ın eserleri vesilesiyle mümkündür. Bu açıdan Kaygusuz Abdal’ın eserleri okunup incelenirken Abdal Musâ’nın da fikirleri, değerlendirmeleri ele alınmış olunacaktır. Okuyucularımıza tavsiyemiz, konu hakkında daha geniş bilgi ve kanaat sahibi olabilmek için Ahmed Yesevi, Hacı Bektaş-ı Veli, Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal’ın eserlerinin baştan sona okunmasıdır.
Kaygusuz Abdal’ın manzum olarak; Dîvan, Gülistan, Mesnevî-i Evvel, Mesnevî-i Sânî, Mesnevî-i Sâlis, Gevher-nâme, Minber-nâme, Dolab-nâme, Salât-nâme; mensur olarak; Budala-nâme, Miğlâta-nâme, Vücud-nâme, Risâle-i Kaygusuz Abdal; manzum-mensur eserleri; Sarây-nâme ve Dil-guşâ’dır ve toplamda 15 eseri vardır.
- Dîvan: Kaygusuz Abdal’ın mürettep bir divanı yoktur, onun bütün eserlerindeki muhtelif şiirleri Abdurrahman Güzel tarafından biraraya getirilerek mümkün olduğu kadarıyla mürettep bir divan hâline getirilmeye çalışılmıştır.
Abdurrahman Güzel’in, Kaygusuz Abdal Külliyâtı adlı çalışmasının 94. sayfasında, Kaygusuz Abdal’ın Dîvan’ı ile alakalı açıklamaları şöyledir: “Kaygusuz Dîvânı’nın en sağlam nüshası; Almanya, Staatsbibliothek, Ms. or. oct. 4044, v.1b-350a arasında yer almaktadır. Nüshanın müstensihi Derviş Ali Horasânî ve istinsah tarihi de 907/17.7.1501’dir. Bu nüsha, bir noktada
“Kaygusuz Abdâl Külliyâtı” niteliğindedir. Çünkü bu yazmada yalnız Dîvân’a ait olan şiirler değil, Kaygusuz’un bütün eserlerinin takriben % 98’i yer almaktadır. Divan, Kaygusuz’un ölümünden (1444) takriben 55-60 yıl sonra, 907/1501’lerde yazıya geçirilmiştir. Bu sebeple çalışmamızın asıl ana nüshası da bu yazma olmuştur.”
Allah, insan-ı kâmil, aşk, gönül, zikr, vahdet, edep, haya, dünya, ahiret gibi konuların ele alındığı Divan’da, Dolab-nâme, 39 beyitlik kasidesi ile iki Tercî-‘i Bend, iki Terkîb-i Bend, iki Müstezâd ve Salât-nâme adlı şiirleri bulunmaktadır. Divan’daki şiirlerden örnek olarak Salat-nâme’yi dikkatlerinize sunalım:
SALÂT-NÂME
- Ey Emîr Efendi bana
Dahı namâz sorar mısın
Tur haber vireyüm sana
Dahı namâz sorar mısın
- Yanar bu yüregüm oddur
Bilmeyene müşkil dertdür
Sabâh namâzı hod dörtdür
Dahı namâz sorar mısın
- Gâh aglaram gâh gülerem
Tanrı’dan hâcet dilerem
Ögleni on kılaram
Dahı namâz sorar mısın
- Namâz sorıcısın bildüm
Teftîş itdüm ben de buldum
İkindiyi sekiz kıldum
Dahı namâz sorar mısın
- .Ahşam namâzı hod beşdür
Anı kılmak bize hoşdur
Yatsı namâzı on üçdür
Dahı namâz sorar mısın
- Gündüzle gice kırk rekat
On yedi farz yirmi sünnet
Vitir vâcibdür üç rek’at
Dahı namâz sorar mısın
- Adumı sorsan fakıdur
Mektebde çocuk okudur
Cum’a hem bayrâm ikidür
Dahı namâz sorar mısın
- Efendi sarıg değirmi
İşit kulagun sagır mı
Terâvih namâzı yirmi
Dahı namâz sorar mısın
- Zâtumdan hayrân oluram
Farz ü sünneti kıluram
Bir yıllık namâzı bilürem
Dahı namâz sorar mısın
- Câmilerde olan imâm
Bunı bilmez çoğı tamâm
Dört bin altı yüz seksen selâm
Dahı namâz sorar mısın
- Kimine vâcibdür zekât
Kimine vâcibdür salât
Yedi bin beş yüz altmış tahiyyât
Dahı namâz sorar mısın
- Pîrümüzden olsun himmet
Yaradan Allâh’a minnet
Yedi bin iki yüz yirmi sünnet
Dahı namâz sorar mısın
- Tamâm oldı çünki namâz
Kimini okı kimin yaz
Altı bin yüz yigirmi farz
Dahı namâz sorar mısın
- Kâmillerde olur ‘irfan
Göster hoca bende noksan
Vitr-i vâcibdür bin seksen
Dahı namâz sorar mısın
- Bir namâz vardur cenâze.
O da gelür bir gün bize
Kaygusuz gibi ‘akılsuza
Dahı namâz sorar mısın
