Elmalılı, 26 Ekim 1925 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığı ile yaptığı sözleşme sonrası yazmaya başladığı Hak Dini Kur’ân Dili adlı eserini Osmanlıca Türkçesi ile kaleme aldı ve kardeşi hattat ve müderris Mahmud Bedreddin tarafından da zikri geçen eser baskıya hazır halde temize çekilerek, rika, nesih, talik ve sülüs hat sanatı ile dört nüsha hâlinde yazıldı. Söz konusu tefsir ve meal 1927 yılında yapılan harf inkılabı sonrası Latin harflerine transkribe edildi ve 1935-1938 yılları arasında yayınlandı. 1938 yılından günümüze kadar da Hak Dini Kur’ân Dili’nin farklı yayınevleri tarafından defalarca “sadeleştirilmiş!” baskıları yapıldı.
Mahmud Bedreddin Yazır tarafından yazılan dört nüshanın üçü, 26 Ekim 1925 tarihinde noter huzurunda yapılan sözleşmeye istinaden Diyanet İşleri Başkanlığı, Elmalılı ve Mehmet Akif adına yazıldı. Elmalılı dördüncü nüshayı, kardeşi Mahmud Bedreddin’e, eserinin ilk baskısı için önemli maddi destekte bulunan dünürü Ahmed Hamdi Topbaş’a hediye olarak yazdırdı. İLAM’a vakfedilmiş olan söz konusu dördüncü nüshanın 2015 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından tıpkı basımı yapıldı. Hak Dini Kur’ân Dili’nin Diyanet İşleri Başkanlığı, Elmalılı ve Mehmet Akif için yazılan ve kayıp olan nüshalarının nerede olduğu konusu ise hâlen bilinmezliğini korumaktadır.
Hak Dini Kur’ân Dili adlı eserin, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Bölümü’nde 3589-3594 arası koleksiyon numaralarında kayıtlı olan 3-4-5-6-7-8-9-10-18-19-20-21-22-23-24-25-26-27-28-29-30. cüzlerinin yazma nüshaları yani 21 cüz yer almaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Bölümü’ndeki Hak Dini Kur’ân Dili’nden mukaddime bölümü ile birlikte 9 cüz eksiktir. Yine söz konusu eserin İstanbul Müftülük Kütüphanesi’nde 5501 numarada kayıtlı 1-2-3-4-4,5-21-22-23-24-25-26-27-28-29. cüzlerinin yazma nüshaları yani 13,5 cüz bulunmaktadır. İstanbul Müftülük Kütüphanesi’ndeki Hak Dini Kur’ân Dili’nden mukaddime bölümü ile birlikte 16,5 cüz eksiktir. Süleymaniye Kütüphanesi ve İstanbul Müftülük Kütüphanesi’ndeki söz konusu eserin yazma nüshalarında Kur’ân mealleri de mevcuttur.
Ayrıca Hak Dini Kur’ân Dili’nin, Mahmut Bedreddin Yazır tarafından temize çekilmiş 2-6-7-8-10-13-14-15-16-17-18-19-20-21-22-23. cüzleri yani 16 cüz, Elmalılı’nın torunu Mehmet Hamdi Yazır beyin özel arşivindedir. Mehmet Hamdi Yazır beyin özel arşivindeki eserin mukaddime bölümü ile 14 cüzü eksiktir. Söz konusu cüzlerden ikinci cüz hariç diğerlerinde Kur’ân meali de yer almaktadır. Hak Dini Kur’ân Dili adlı eserin Süleymaniye Kütüphanesi, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi ve Elmalılı metrukâtında yer alan nüshaları bir araya getirilip birleştirilse dahi meal-tefsirin mukaddime bölümü ile 11. ve 12. cüzleri yine eksik kalmakta, bir tane tam nüsha bile elde edilememektedir.
Hak Dini Kur’ân Dili’nin eksiksiz ve tam olan iki orijinal nüshası bulunmaktadır. Bunlardan biri İLAM’da yer alan nüsha, diğeri Elmalılı’nın torunu Mehmet Hamdi Yazır beyin özel arşivinde bulunan ve Elmalılı’nın kendi el yazısı ile kaleme aldığı “Müellif Nüshası”dır. Söz konusu müellif nüshasında tefsir kısmı eksiksiz olup, meal kısmı ise Şuarâ sûresi ile Nâs suresi (88 sûre) arasını ihtiva etmektedir. Hak Dini Kur’ân Dili’nin veya sadece mealin tahkikli bir çalışmasının yapılabilmesi için yukarıda dökümü yapılan bütün nüshalarının gözden geçirilmesi ve incelenmesi gerekmektedir. Aksi halde yapılan çalışma eksik kalacak ve redaksiyon çalışması gibi olacaktır.
Elmalılı’nın tam ve eksiksiz olan, ikinci defa yazdığı ve kimse tarafından bilinmeyen “Yeni Kur’ân Meâli”, torunu Mehmet Hamdi Yazır’da bulunan Elmalılı’nın metrûkâtında 2012-2019 yılları arasında yaptığımız çalışmalarda tespit ettiğimiz mealdir. Elmalılı ilk yazdığı Kur’ân mealini hükümetin uygulamaya koyduğu “Türkçe Kur’ân, Türkçe İbadet, Anadilde İbadet” projesinde kullanılmasından endişe ederek Arapça kelime ve gramer ağırlıklı devrik cümlelerle yazmış ve bu meali arzu ettiği gibi yazamadığını/yazmadığını da ifade etmiştir. Arzu ettiği gibi meali ise üzerinde uzun zaman çalışıp baştan sona tekrar yazmış, mealini yayınlayabilmek için ortamın uygun hâle gelmesini beklemiştir. Elmalılı’nın “Yeni Kur’ân Meali”ni tespit edip tasnif edildikten sonra meal üzerinde 2019-2024 yılları arası yaptığımız altı yıllık titiz çalışmalar sonucu baskıya hazır hâle getirildi ve “Yeni Kur’ân Meali” Ekim 2024 tarihinde yayınlanarak okuyucusu ile buluştu.
